Misbruik van stelposten in de bouw: wanneer is de grens bereikt?

In de bouwpraktijk zijn stelposten onmisbaar. Ze bieden flexibiliteit voor onderdelen van het werk die op het moment van contractsluiting nog niet in detail vaststaan of afhankelijk zijn van keuzes van de opdrachtgever. Maar wat als een aannemer stelposten gebruikt om eigen onzekerheden of risico’s af te dekken, zonder dat die verband houden met keuzes van de opdrachtgever? Op 28 februari 2024 heeft de Rechtbank Noord-Nederland zich uitgelaten over precies zo’n geval, waarbij de aannemer het deksel op de neus kreeg.

Wat is ook alweer een stelpost?

Een stelpost is een bedrag dat in de aannemingsovereenkomst wordt opgenomen als voorlopige raming voor een nog niet gespecificeerd onderdeel van het werk. Denk aan sanitair, bestrating of de keukeninrichting. De hoogte van de stelpost wordt vaak op basis van ervaring geschat, maar is nadrukkelijk ter indicatie en niet definitief: de daadwerkelijke kosten hangen af van keuzes van de opdrachtgever of omstandigheden die op het moment van contractsluiting nog niet bekend zijn.

Alternatief kan de stelpost worden ‘ingezet’ als een richtprijs. Dit is het geval als sprake is van een objectief te bepalen werk, waar weinig keuzevrijheid is voor de opdrachtgever, bijvoorbeeld het maken van een fundering conform het afgegeven bestek. In dat geval is de hoofdregel dat de kosten niet hoger uit mogen komen dan 110% van de afgegeven stelpost.

De casus: stelpost als afdekking van aannemersrisico’s

In deze zaak had de aannemer een grote hoeveelheid stelposten opgenomen,  onder voor meer installatiewerk, met de motivatie dat nog niet alles bekend was over de technische eisen. Gaandeweg bleek dat bepaalde werkzaamheden veel duurder uitvielen dan de stelpost toeliet. De aannemer bracht die overschrijdingen in rekening bij de opdrachtgever, zónder dat deze keuzes had gemaakt die de hogere kosten rechtvaardigden.

De opdrachtgever verzette zich tegen deze kosten, en met succes. De rechtbank stelde vast dat de stelpost in dit geval werd misbruikt: het bedrag was niet opgenomen voor werk dat afhankelijk was van de wensen of keuzes van de opdrachtgever, maar als vangnet voor onvoorziene omstandigheden aan de zijde van de aannemer. Daar zijn stelposten niet voor bedoeld.

De rechtbank was kraakhelder en onverbiddelijk:

“Een stelpost is bedoeld voor onderdelen van het werk waarvan de aard of omvang nog afhankelijk is van latere keuzes van de opdrachtgever. Een stelpost is niet bedoeld om onzekerheden of risico’s van de aannemer zelf af te dekken.”

Met andere woorden: een stelpost mag niet dienen als verkapt onderdeel van het werk op regiebasis. Indien de aannemer risico’s voorziet (zoals onduidelijkheid over ondergrond, installaties of vergunningseisen), moet hij die óf via een opslag in de aanneemsom opnemen, óf een regeling treffen op basis van meer-/minderwerk.

In dit geval weigerde de rechtbank de meerkosten als meerwerk aan te merken. De opdrachtgever hoefde de overschrijding dus niet te betalen. De vordering van de aannemer werd afgewezen. Dit komt mede doordat de aannemer de afspraken waaruit het meerwerk zou blijken niet heeft vastgelegd. Had hij dat wel netjes gedaan, dan had de uitkomst van de zaak heel anders kunnen zijn.

Conclusie: stelposten zijn geen schaduwbegroting

Deze uitspraak laat zien dat stelposten in de bouw juridisch niet vrijblijvend zijn. Ze moeten een duidelijke relatie hebben met keuzes van de opdrachtgever. Onzekerheden aan de zijde van de aannemer horen daarin niet thuis en moeten via een ander regime worden geregeld. Door dit onderscheid scherp te maken in contracten en uitvoering, voorkomt u als ondernemer kostbare verrassingen.

Advies

Heeft u vragen over bovengenoemde ontwikkelingen of heeft u andere juridische vragen over vastgoedrecht? Onze gespecialiseerde advocaten staan u graag te woord.
Neem contact op met een van onze  advocaten via de mail, telefonisch of vul het contactformulier in voor een vrijblijvend eerste gesprek. Wij denken graag met u mee.